زبان‌های برنامه‌نویسی از نظر نحوه‌ی اجرای کد به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند: زبان‌های مفسری (Interpreted) و زبان‌های کامپایلری (Compiled). این تفاوت به روش تبدیل کد منبع (کدی که برنامه‌نویس می‌نویسد) به کد قابل‌اجرا توسط کامپیوتر مربوط می‌شود. در واقع، تفاوت اصلی در این است که آیا کل برنامه یکجا به زبان ماشین ترجمه می‌شود یا خط به خط در هنگام اجرا تفسیر می‌گردد.
۱. زبان‌های کامپایلری
در زبان‌های کامپایلری، برنامه ابتدا به‌طور کامل توسط یک کامپایلر (Compiler) به زبان ماشین ترجمه می‌شود و سپس به‌صورت مستقل و قابل‌اجرا روی سیستم اجرا می‌گردد. این فایل خروجی (که معمولاً یک فایل باینری یا اجرایی است) دیگر نیازی به کد منبع ندارد.
نمونه‌هایی از زبان‌های کامپایلری:
-
C
-
C++
-
Go
-
Rust
-
Swift
ویژگی‌ها:
-
اجرای سریع‌تر به‌دلیل ترجمه‌ی کامل پیش از اجرا
-
اشکال‌زدایی اولیه ممکن است سخت‌تر باشد چون خطاها همه پیش از اجرا نشان داده می‌شوند
-
نیاز به مرحله کامپایل قبل از اجرا
-
قابل‌استفاده برای تولید نرم‌افزارهای مستقل و سریع
۲. زبان‌های مفسری
در زبان‌های مفسری، کد برنامه در زمان اجرا توسط مفسر (Interpreter) خط به خط خوانده و اجرا می‌شود. کدی که نوشته می‌شود مستقیماً وارد حافظه شده و توسط مفسر تحلیل و اجرا می‌گردد.
نمونه‌هایی از زبان‌های مفسری:
-
Python
-
JavaScript
-
Ruby
-
PHP (در حالت سنتی)
ویژگی‌ها:
-
اجرای سریع‌تر در چرخه توسعه چون نیازی به مرحله‌ی کامپایل ندارد
-
خطاها در زمان اجرا و در همان خط ظاهر می‌شوند
-
مناسب برای اسکریپت‌نویسی، نمونه‌سازی سریع و توسعه‌ی سریع نرم‌افزار
-
کندتر از زبان‌های کامپایلری در زمان اجرای نهایی
۳. زبان‌های ترکیبی
برخی زبان‌ها ترکیبی از این دو رویکرد هستند. مثلاً زبان Java ابتدا به زبان میانی‌ای به نام bytecode کامپایل می‌شود و سپس توسط ماشین مجازی جاوا (JVM) تفسیر یا اجرا می‌شود. زبان‌هایی مانند C# نیز با مدل مشابهی در محیط .NET کار می‌کنند.
تفاوت‌های کلیدی در جدول زیر خلاصه می‌شوند:
| ویژگی | زبان مفسری | زبان کامپایلری |
|---|---|---|
| نحوه اجرا | خط به خط در زمان اجرا | ترجمه کامل پیش از اجرا |
| سرعت اجرا | کندتر | سریع‌تر |
| مرحله‌ی ترجمه | در زمان اجرا | قبل از اجرا |
| آشکار شدن خطاها | هنگام اجرا | هنگام کامپایل |
| نیاز به کد منبع در اجرا | بله | خیر |
| مناسب برای | توسعه سریع، تست، اسکریپت‌ها | برنامه‌های سنگین و بهینه |
| مثال‌ها | Python, JS, Ruby | C, C++, Go, Rust |
در نهایت انتخاب بین این دو، به نیاز پروژه و اولویت‌های تیم توسعه بستگی دارد. در بسیاری از کاربردها، زبان‌های مفسری برای توسعه‌ی سریع و یادگیری مناسب‌ترند، در حالی که زبان‌های کامپایلری برای کارایی بالا و ساخت نرم‌افزارهای حرفه‌ای ترجیح داده می‌شوند.