سیستم کنترل نسخه نرمافزاری است که تغییرات یک فایل یا مجموعهای از فایلها را در طول زمان ردیابی میکند تا بتوان نسخههای قبلی را در آینده بازگردانی کرد. این سیستم همچنین امکان همکاری تیمی را برای برنامهنویسان فراهم میسازد.
سیستم کنترل نسخه مجموعهای از ابزارهاست که به تیمها کمک میکند تغییرات در کد منبع را مدیریت کنند. این سیستم با استفاده از یک پایگاه داده اختصاصی، همه تغییرات ثبتشده در کد را ذخیره و پیگیری میکند.
توسعهدهندگان میتوانند نسخههای قبلی کد را با نسخههای فعلی مقایسه کرده و در صورت وجود خطا، آن را اصلاح کنند.
مزایای سیستم کنترل نسخه
استفاده از سیستم کنترل نسخه در توسعه نرمافزار ضروری است. بدون این ابزار، توسعه ناامن و پرخطر خواهد بود. این سیستمها مانند یک پشتیبان عمل کرده و در بخشهایی که به تغییرات اطمینان نداریم امنیت بیشتری ایجاد میکنند. همچنین، رابط سریع و کارآمدی در اختیار توسعهدهندگان قرار میدهند و به تیمها کمک میکنند با افزایش اعضا همچنان چابک و منسجم باقی بمانند.
برخی از مزایای کلیدی سیستم کنترل نسخه:
- ذخیره کامل تاریخچه تغییرات فایلها
- امکان کار همزمان اعضای تیم
- ایجاد شاخه (branch) و ادغام (merge)
- قابلیت ردیابی تغییرات
انواع سیستم کنترل نسخه
- سیستم کنترل نسخه محلی (Localized Version Control System)
- سیستم کنترل نسخه متمرکز (Centralized Version Control System)
- سیستم کنترل نسخه توزیعشده (Distributed Version Control System)
Localized Version Control System
روش کنترل نسخه محلی به دلیل سادگی، یکی از روشهای اولیه بود. اما احتمال خطا در آن بالا بود؛ برای مثال ممکن بود در پوشه اشتباهی تغییر ایجاد کنید یا فایل نامناسبی را بازنویسی نمایید. برای رفع این مشکل، ابزارهایی طراحی شدند که تغییرات را در یک پایگاه داده ساده ذخیره میکردند و نسخههای محلی از فایلها را نگه میداشتند. اشکال اصلی این روش وجود یک نقطه خرابی (single point of failure) است.
Centralized Version Control System
وقتی نیاز به همکاری بین چند توسعهدهنده روی سیستمهای مختلف به وجود آمد، روش محلی پاسخگو نبود. به همین دلیل سیستمهای کنترل نسخه متمرکز ایجاد شدند.
در این روش، یک سرور مرکزی وجود دارد که نسخههای فایلها در آن ذخیره میشود. توسعهدهندگان با دسترسی به این سرور میتوانند فایلها را دریافت یا تغییر دهند.
مزایای این روش عبارتاند از:
- تمام اعضای تیم میدانند سایر افراد روی چه بخشهایی کار میکنند.
- مدیران میتوانند کنترل بیشتری روی فعالیتها داشته باشند.
- مدیریت یک سیستم متمرکز سادهتر از سیستم محلی است.
- یک جزء سروری وظیفه نگهداری و مدیریت نسخههای مختلف فایلها را بر عهده دارد.
نکته: این روش همچنان مشکل نقطه خرابی را دارد؛ اگر سرور مرکزی از کار بیفتد، همه فعالیتها متوقف میشوند.
Distributed Version Control System
در سیستمهای متمرکز، خرابی سرور مرکزی یک ضعف بزرگ محسوب میشود. برای رفع این مشکل، سیستمهای کنترل نسخه توزیعشده (DVCS) ایجاد شدند.
در این روش (مانند Git، Mercurial، Bazaar یا Darcs)، هر توسعهدهنده یک نسخه کامل از مخزن اصلی را روی سیستم خود دارد. این نسخه شامل تمام فایلها و اطلاعات مربوط به تاریخچه آنهاست. به این ترتیب، کاربر تنها آخرین نسخه فایلها را دریافت نمیکند، بلکه کل مخزن را در اختیار دارد.
DVCS امکاناتی مانند مدیریت خودکار شاخهها و ادغام، سرعت بالاتر در بیشتر عملیات (به جز بارگذاری و واکشی) و قابلیت کار بهصورت آفلاین را فراهم میکند. علاوه بر این، نیازی به تکیه بر یک سرور مرکزی برای پشتیبانگیری وجود ندارد. حتی اگر یکی از سرورها از کار بیفتد، هر مخزن محلی میتواند بهعنوان یک نسخه پشتیبان برای بازیابی دادهها عمل کند.